امروزه اینترنت یک ابزار جدا نشدنی از زندگی ما شده که تقریباً تمام کارهای روزمره خودمون رو باهاش انجام میدیم٬ تولد دوستامون یادمون میمونه٬ قرارای کاری٬ تولید محتوا میکنیم٬ تبلیغ میکنیم٬ حتی شغل خیلیها به اینترنت مرتبطه٬ اینترنت در ایران به نسبت بقیه وسایل ارتباطی که وارد ایران شد٬ در فراگیر شدن رشد خوبی داره؛ نیمی از این مسئله برای جذابیتش و نیمی برای گره خوردن با زندگی روزمره است اما اینترنت ایران چیز عجیبیه! همه تفسیر خاص خودشون رو دارن٬ برای مدیریت کردنش سازمانهای زیادی داره٬ اما برای اختلالات و مشکلات کسی نیست که متولی بودنش رو قبول کنه. خیلیا به چشم بد بهش نگاه میکنن و در اغلب تبلیغات به عنوان ابزار مفید (جز اینترنت بانک) معرفی نشده! ابزاری که مخالفان و موافقان زیادی داره و از طرفی نه کیفیت مناسب داره و نه وضعیت مناسب.
همه این موارد باعث شد تا یک پرونده برای اینترنت مظلوم ایران تشکیل بدیم و همه چیز رو بررسی کنیم! برای شماره اول به نحوه پیدایش و کاربران واقعی اینترنت در ایران میپردازیم.
ورود اینترنت به ایران
سال ۱۹۹۳ بود که ایران به عنوان دومین کشور خاورمیانه اینترنت رو وارد کشور کرد٬ دکتر سیاوش شهشهانی، استاد دانشگاه صنعتی شریف و قائممقام سابق مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات در خبرآنلاین (فریز شده) گفته بود (متن خلاصه شده):
سال تحصیلی ۶۸-۶۷ برای گذراندن فرصت مطالعاتی به ایتالیا رفته بودم که برای نخستین بار با شبکه اینترنت آشنا شدم. البته آن سال تب ایمیل و اینترنت در بیشتر دانشگاههای ایران، فراگیر شده بود. پس از بازگشت به ایران به عضویت هیأت علمی مرکز تحقیقاتی فیزیک نظری و ریاضیات درآمدم. سال ۶۸ بود که آقای دکتر محمدجواد لاریجانی، رئیس این مرکز، همت کردند و اینترنت را به ایران آوردند. من هم به عنوان جانشین ایشان در این طرح همکاری کردم.
…
در سال ۶۸ هیچ مرکزی برای ارایه خدمات اینترنت در کشور وجود نداشت. هرچند برخی مراکز از طریق تماس تلفنی با خارج کشور به شبکه وصل میشدند، ولی این مراکز به دیگران خدمات نمیدادند. از طریق تماس تلفنی بینالمللی به شبکه اینترنت وصل میشدند. البته در آن زمان هنوز شبکه Internet ایجاد نشده بود و به شبکه Bitnet وصل میشدند.
…
اواخر سال میلادی ۱۹۹۲ از طریق اتصال تلفنی به دانشگاه لینس اتریش وصل شدیم. بعدها با یک خط استیجاری به دانشگاه وین اتریش وصل شدیم که آن زمان از نقاط اصلی اتصال به شبکه EARN بود. همکاران ما که به اجلاسهای فنی بینالمللی میرفتند، چیزهای تازهای یاد گرفتند. گزارشهای آنها نشان میداد که شبکههای تحقیقاتی بینالمللی از پروتکل Bitnet به پروتکل جدید به نام Internet حرکت میکنند. به همین دلیل بود که مرکز تحقیقات نیز اتصال به اینترنت را به سرعت پیگیری کرد. اواخر سال ۹۳ میلادی پروتکل TCP/IP را راهاندازی کردیم که امکان اتصال به شبکه اینترنت را فراهم کرد. البته چون آن زمان یک زیر شبکه از شبکه دانشگاه وین بودیم، آخر آدرسها، نشانی دانشگاه وین یعنی UNIVIE.AT درج میشد.
ایران حدود یک سال پس از دانشگاههای اروپایی به شبکه اینترنت وصل شد. سرعت اتصال در آن سال خیلی کم بود. کل ظرفیت اتصال کشور ۸/۹ کیلوبیت در ثانیه بود. البته در آن زمان هنوز سرویسهای Web و فایلهای گرافیکی راه نیفتاده بود و همین سرعت ۸/۹ برای تبادل ایمیل بسنده میکرد.
…
وقتی عضویت ما را تصویب کردند یک بند جدید هم به تعهدات اعضا اضافه کردند و آن این که از شبکه برای تبلیغات مذهبی استفاده نشود. یکی دیگر از تعهدات این بود که هیج عضوی نباید جلوی عبور اطلاعات از کشوری به کشور دیگر را بگیرد. محمد جواد لاریجانی فردی بود که تعهدات لازم برای برقراری این اتصال را پذیرفت و توافقنامه را امضا کرد.
…
در مخابرات ایران کسانی بودند که اعتقادی به اینترنت نداشتند. آنها گمان میکردند اینترنت یک مد روز است و زود فراموش میشود. آنها کوشش میکردند شبکه محدودتر به نام X25 را راهاندازی کنند و میگفتند هر نوع فعالیت شبکهای، باید تحت همین شبکه انجام شود.
اینترنت به صورت عمومی از حدود سالهای ۱۹۹۳ (معادل ۱۳۷۲ خورشیدی) برای استفادههای دانشگاهی وارد ایران شد. پژوهشگاه دانشهای بنیادی اولین مرکزی بود که به سمت استفاده از اینترنت گام برداشت و از طریق دانشگاه وین به اینترنت متصل شد. در ابتدا خدمات اتصال به اینترنت فقط به کاربران دانشگاهی داده میشد. استفاده عمومی از اینترنت برای اولین توسط شرکت ندا رایانه فراهم شد.
کاربران اینترنت و آمارها
از سال ۱۹۹۳ تا کنون ۲۰ سال گذشته و آمارهای متما (مدیریت توسعه ملی اینترنت) حاکی از دسترسی قریب به ۴۶ میلیون کاربر به اینترنت (یعنی ۶۱٪ ضریب نفوذ) است. اما چیزی که مورد مناقشه واقع شده٬ آمار منتشرشده میباشد که با این وضعیت اول در خاورمیانه٬ پنجم در آسیا و احتمالاً بین ۲۰کشور اول در دنیاست. با اندکی تفکر متوجه اشتباه آمار خواهید شد٬ اما کجای این آمار اشتباه است؟
بگذارید ابتدا تعریف رسمی «کاربر اینترنت» در کشور را بفهمیم!
کاربر اینترنت را فردی دانسته که در دوازده ماه گذشته با اتصال به شبکه اینترنت از یکی از خدمات اینترنتی استفاده کرده باشد؛ یعنی در زمان آمارگیری (یک سال) یک بار از اینترنت استفاده کرده باشد.
احتمالاً الان فهمیدید! با توجه به این تعریف، مدت استفاده فرد از اینترنت مهم نیست و کسانی که یک بار در سال از خدمات اینترنتی مثل مراجعه به سایت رفاهی دات آی آر و ثبت عدم انصراف یارانه هم استفاده کرده باشند هم کاربر اینترنت محسوب میشوند یا افرادی که کنکور ثبتنام میکنند و مثالهای دیگر که از این دست که زیاد است!
البته هنگامی که آمار کاربران اینترنت در سال ۸۷ منتشر شد، مناقشهای میان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاون پارلمانی رئیس جمهور بر سر تعداد کاربران اینترنت در ایران آغاز شد که تا مدتها ادامه یافت تا جایی که به گزارش مرکز آمار ایران، ضریب نفوذ اینترنت را به طور رسمی ۱۱درصد اعلام کرد اما معاون وزیر ارتباطات و فناوری از تعداد بیست و سه میلیون کاربر اینترنتی دفاع میکرد و میگفت: «برای تعیین ضریب نفوذ اینترنت، معیار تمام جمعیت کشور نیست، بلکه براساس استانداردهای بین المللی، افراد شش سال به بالا محاسبه میشوند؛ یعنی وقتی اعلام میکنیم که ضریب نفوذ ۳۵ درصد است یعنی ۳۵ درصد افراد بالای شش سال کشور از اینترنت استفاده میکنند.» این در حالی است که دلیل اتخاذ معیار بالای شش سال پوشیده مانده و علاوه بر آن، ضریب نفوذ اینترنت در گروه سنی۰ تا ۹ سال در نتایج مرکز آمار، نیم درصد بیان شده که تاثیر خاصی در ضریب نفوذ کلی اینترنت در کشورمان نخواهد داشت.
اختلافاتی از این دست کافی است تا به دنبال ریشه یابی تعریف جامعتری از کاربر اینترنتی در سطح جهانی نرویم چرا که در باور مردم، کسی کاربر اینترنت محسوب میشود که دست کم در هفته چند روز از امکانات این دنیای مجازی بهرهمند شود؛ فارغ از اینکه زمان استفاده وی از اینترنت هم بسیار اهمیت دارد چرا که با توجه به سرعت بسیار محدود اینترنت در کشورمان بعید به نظر میرسد که در زمانی کوتاه بتوان استفاده زیادی از اینترنت داشت.
حالا اگر آمار متما رو کنار بذاریم٬ آمار The World Bank ضریب نفوذ در سال ۲۰۱۲ را ۲۶٪ اعلام میکند یعنی حدود ۲۰میلیون کاربر اینترنت!
هرچند نمودار نشان میدهد در مقایسه با کشورهای مشابه در طی بیست گذشته وضعیت جالبی نداریم. اما این اختلاف ناشی از چیست؟ چرا آمارها یکسان نیستند؟
متما ضریب نفوذ اینترنت را به شکل زیر میداند (البته سال ۹۲ برای نیمه اول سال محسوب میشود):
تفاوت این دو آمار در نمودار زیر مشخص شده:
حال آمار داخل ایران در سالهای اخیر چه میگوید؟ سال ۹۰و۹۱ را متما به شکل زیر ارائه کرد:
البته در اینجا منظور این نمودار کاربران استفاده کننده است نه اشتراک هر سرویس٬ برای مثال در آخرین آمار متما کل اشتراک DSL را 3274600 اعلام کرده که نسبت به تعداد کاربران ۸ میلیونی آن به ۲.۵ میرسیم٬ یعنی به ازای هر اشتراک DSL دو و نیم نفر از آن استفاده میکنند.
همچنین متما آماری (فریز شده) رو منتشر کرده از مشترکان سرویسهای DSL و وایمکس و فیبرنوری و DialUp که اونها رو گردآوردی و یک آنالیز خلاصه کردیم که از این لینک قابل دریافت هست.
به راحتی اگر GPRS از آمار حذف شود به مشترکان ۱۰میلیونی (10208703) و کاربران ۲۳میلیونی (23253860) میرسیم که به شکل زیر خواهند بود:
همانطور که میبینید همچنان کاربران DialUp ما از ADSL بیشتر است و تهران با وجود پایتخت بودن و پیشرو بودن در صنعت آیتی کشور همچنان یک میلیون مشترک DSL ندارد! همچنان در تهران به اندازه کاربران DSL (در واقع بیشتر) با DialUp متصل میشوند و کل مجموع کاربران مشترک اینترنت تهران به ۲.۵ میلیون میرسد (2620377 مشترک) که خود شامل ۵میلیون کاربر میشود (5042423) این حجم ۲۵٪ از حجم کل اشتراک اینترنت ایران٬ ۲۱٪ کاربران اینترنت و ۴۱٪ کاربران از جمعیت ۱۲ میلیونی خود استان تهران را شامل میشود.
حالا به نظرم کمی واقعیتر به نظر میرسد٬ اما واقعیتر و عملیتر زمانی است که اینترنت پرسرعت را محاسبه کنیم. یعنی حدود ۱.۷ میلیون اشتراک (1783698) DSL و WiMax و فیبرنوری یا به عبارتی حدود ۳.۳ میلیون کاربر (3369065) در تهران و ۶.۷ میلیون مشترک (6741428) و ۱۶ میلیون کاربر (16319309) میرسیم که تهران سهمی ۲۶٪ در اشتراک و ۲۰٪ در تعداد کاربران اینترنت دارد.
اکنون میتوان با این آمار گفت ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت در کشور با احتساب جمعیت ۷۵ میلیونی (75149669) ضریب اشتراک ۹٪ و ضریب نفوذ ۲۱٪ دارد٬ اگر دیالآپ را پرسرعت حساب کنیم به ضریب اشتراک ۱۳.۵٪ و ضریب نفوذ ۳۱٪ میرسیم. همانطور که میبینید این نتایج بیشتر متمایل به آمار بانک جهانی میباشد تا متما.
اینترنت ملی
اولین زمزمهها در مورد «اینترنت ملی» یا در واقع «شبکه ملی اطلاعات» در سال ۱۳۸۴ به گوش رسید. زمانی که مهندس عبدالمجید ریاضی، سمت معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و همچنین دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات را بر عهده داشت و ایدهی شبکه ملی اطلاعات را مطرح نمود. مصاحبه ایشان با شهرام شریف را میتوانید اینجا (فریز شده) بخوانید.
این پروژه قرار است تا پایان برنامه پنجم توسعه کامل گردد٬ طبق تبصره 2 ماده 46 قانون برنامه پنجم تعریف آن به شکل زیر است:
شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکهای مبتنی بر قـرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچها و مسیریابها و مراکز دادهای است به صورتی که درخواستهای دسترسی داخلی و أخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری میشوند به هیچوجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکههای اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.
همانطوربرای تحقق مفهوم شبکه ملی اطلاعات، ایران باید خادم نام دامنه، خادم نام دامنه ملی و مراکز تبادل ترافیک اینترنتی در خاک خود داشته باشد. این شبکه کمک میکند ایران بتواند استقلال و اتصال داخلی خود را در مواقع آسیب دیدگی کابل های بینالمللی حفظ کند.
این طرح در تیرماه ۱۳۸۵ به مرکز تحقیقات مخابرات ایران سپرده شد تا در مورد مشخصات فنی پیادهسازی آن، پس از تکمیل اسناد مفهومی و عملیاتی و پس از انتخاب پیمانکاران، اجرا شود. (منبع – فریز شده)
در دیماه ۱۳۸۵ در ادامهی پیگیری پیادهسازی شبکه ملی اطلاعات، بودجهای ۱۰ میلیارد تومانی در کمیسیون صنایع و معادن برای آن به تصویب رسید. این بودجه سپس به کمیسیون تلفیق فرستاده شد و این کمیسیون به دلیل توجیه نبودن در مورد مفهوم شبکه ملی اطلاعات، آن را تصویب نکرد و این بودجه در صحن علنی مجلس هم تصویب نشد. اما پس از چند ماه و با پیگیری طرح، در خرداد ۱۳۸۶، اجازهی اختصاص مبلغ ۵۶۶ میلیارد تومان بین سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ برای اجرای این طرح به شرکت مخابرات ایران، شرکت ارتباطات زیرساخت و شرکتهای وابسته صادر شد. کمی بعد در تاریخ ۲۸ مرداد ماه ۱۳۸۶ شورای اقتصاد موافقت کرد که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مبلغ ۳۵۰ میلیارد تومان را به این طرح اختصاص دهد. یعنی مجموعا بیش از ۹۱۰ میلیارد تومان بودجه به این طرح اختصاص یافت. (منبع – فریز شده)
این بودجه صرف توسعه شبکه زیرساخت فیبر نوری کشور، توسعه و تجهیز دیتاسنترهای ملی، توسعه نرمافزاری و سرویس های مبتنی بر شبکه، توسعه شبکههای مخابراتی استانی و… شده است و هم اکنون تا حد زیادی زیرساختهای لازم برای تکمیل طرح فراهم است.
در مرداد ماه ۱۳۹۲ خبرگزاری مهر خبری را منتشر کرد (فریز شده) که جزئیات بهتری را از این طرح ارائه میکرد که میتوان نکات زیر را از این خبر استخراج کرد:
- شبکه ملی اطلاعات متشکل از زیرساختهای ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساختهای نرمافزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است.
- این شبکه ظرفیت لازم برای نگهداری و تبادل امنتر اطلاعات داخلی در کشور به منظور توسعه خدمات الکترونیکی و دسترسی به اینترنت از طریق بستر ارتباطی باند پهن سراسری را برای کاربران خانگی، کسب وکارها و دستگاههای اجرایی فراهم میکند.
- شبکه ملی اطلاعات تجمیعکننده شبکههای اختصاصی، محلی و ملی در کشور است که از دو بخش اختصاصی و عمومی تشکیل میشود. بخش اختصاصی برای ارتباط و تبادل اطلاعات و خدمات دستگاههای اجرایی با یکدیگر و بخش عمومی برای ارایه خدمات به کاربران عمومی است و این دو بخش در نقاطی نظیر مراکز داده با یکدیگر اتصال دارند.
- افزایش سرعت و کیفیت دریافت خدمات و همینطور کاهش هزینهها از جمله تغییراتی است که مردم در دریافت خدمات خود احساس خواهند کرد.
- جدایی این شبکه از اینترنت مفهومی فنی است و منظور از جدایی، مرزبندی این دو شبکه است که از آن به بعد «شما» (شبکه ملی اطلاعات) قابلیت پیادهسازی در ارگان و بخشهای مختلف را خواهد داشت. ما با علم بر اینکه تمامی اطلاعات در کشور موجود نیست و الزاما نباید هم اینگونه باشد این شبکه را توسعه دادیم و بر این اساس هر زمان کاربران اطلاعات مورد نیازشان را در داخل کشور نیافتند، به شبکه اینترنت هدایت میشوند و بر روی پهنای باند بینالملل میروند تا بتوانند شبکه جهانی را برای هدف خود جستوجو کنند.
- ارتباط با این شبکه عظیم جهانی هیچگاه قطع نخواهد شد چرا که محتوایی در این بستر وجود دارد که اگر دسترسی قطع شود، خودمان متضرر خواهیم شد.
- در این ساختار دسترسی کاربران به کلیه سایتهای داخل کشور با سرعت بالاتر و قیمت ارزانتر برقرار شده و دسترسی به اینترنت بصورت فعلی باقی میماند و این شبکه محدودیتی برای دسترسی کاربران به اینترنت و خدمات مبتنی بر وب ایجاد نمیکند.
از نظر مهندس ریاضی، مهمترین دلیل پیادهسازی شبکه ملی اطلاعات، کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت است. بدین معنا که تجهیزات و زیرساختهای لازم برای مدیریت یک شبکهی سراسری اطلاعاتی و ارتباطی ملی در کشور فراهم باشد تا چنانچه جامعهی جهانی، ایران را از دسترسی به شبکه جهانی اینترنت محروم کرد (همانند باقی انواع تحریم که علیه کشورمان صورت می گیرد) و یا به دلیل رخدادهای فیزیکی (قطع کابلها و …) دسترسی به شبکه جهانی قطع شد، ما بتوانیم تا حد زیادی به تواناییهای خود متکی بوده و مستقل عمل کنیم.
حال با توجه به قوانین و اطلاعات منتشر شده٬ میتوان فهمید که هدف از طرح ایدهی شبکهی ملی اطلاعات این نیست که ایران قصد داشته باشد از اینترنت جهانی جدا شود بلکه کاهش هزینههای خرید پهنای باند، افزایش امنیت اطلاعات ملی، توسعه تجهیزاتی و اطلاعاتی، تبدیل شدن به هاب و شاهراه انتقال اطلاعات منطقه، توسعه نرمافزاری و مقولههایی از این دست در این طرح مورد توجه هستند.
البته هرسال شاهد خبر افتتاح شبکه ملی اطلاعات بودیم (هرچند گاهی وقتها واقعاً به اینترنت ملی دچار میشدیم) اما در تیر ۱۳۹۲، علی حکیم جوادی، دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات ایران اعلام کرد که این شبکه مرحلهٔ آزمایشی خود را پشت سر گذاشته و پس از صادرشدن مجوز از شورای عالی فضای مجازی، آمادگی واگذاری اینترنت ملی به کاربران خانگی به صورت پایلوت از طریق شرکتهای ارائهدهندهٔ خدمات اینترنت وجود دارد. همچنین محمود واعضی وزیر ارتباطات وقت٬ اعلام کرد که شبکه ملی اطلاعات در سال ۱۳۹۴ راه اندازی خواهد شد.
البته وزارت اطلاعات در وبسایت خود (فریز شده) به طور کامل به تشریح این شبکه پرداخته که دیدن آن خالی از لطف نیست.
مترو اترنت
مترو اترنت یک شبکه شهری است که بر پایه استانداردهای اترنت (که یکی از فناوریهای مبتنی بر Frame در شبکههای رایانه برای شبکههای محلی (LAN) میباشد) بنا شده٬ این روش غالباً برای اتصال مشترکان به یک سرویس بزرگ یا اینترنت استفاده میشود. همچنین شرکتهای بزرگ برای اتصال دفاتر مختلف خود از این روش استفاده میکنند. همچنین در شبکه مترواترنت علاوه براستفاده سیستم اینترانت و ارتباطات داخلی، مشترکان تخصصی میتوانند به کاربران خود ارتباط اینترنتی با سرعت بالا و هزینه ارزان ارائه کنند.
مترو اترنت در ایران به عنوان مکمل شبکه ملی اطلاعات است٬ که در کرمان و قم اجرایی شده٬ در سال ۱۳۸۸ صابر فیضی مدیرعامل وقت مخابرات ایران٬ با خبرگزاری مهر (فریز شده) مصاحبه ای به شرح زیر داشت (خلاصه شده):
کار طراحی این شبکه به اتمام رسیده و مقدمات برای فاز اجرایی آن اغاز شده است.
فاز آزمایشی شبکه مترواترنت در استانهای قم و کرمان انجام و به اتمام رسیده است و شرکت مخابرات ایران فاز اجرایی آن را به صورت یکپارچه و سراسری برعهده دارد.
درخواست ویدئو (VOD)، انتقال مکالمات تلفن اینترنتی (voip)، تلویزیون اینترنتی (iptv) و شبکههای اختصاصی (mpls) از جمله خدمات قابل ارایه روی شبکه مترواترنت است.
با وجود همه توسعهها که در مسیر شبکه ملی اطلاعات بوده اما مشکلات اینترنت همچنان پابرجاست و همچنان اضافه میشود! نبود زیر ساختهای کافی و ساپورت نشدن شرکتهای توسعه دهنده خصوصی امکان توسعه اینترنت با سرعت بالا خیلی کم خواهد شد٬ طبعاً وقتی اینترنت کیفیت و سرعت لازم رو نداشته باشد کمتر میشود جستجو کرد٬ کمتر میشود ویدئوی آموزشی دید٬ کمتر میشود اطلاعات پیدا کرد و بیشتر وقت پای شبکههای اجتماعی یا سیستمهای چترومی صرف خواهد شد که نیاز چندانی به سرعت بالا ندارند!
از طرفی اکثر شرکتها تجهیزات تبدیل یا غیره رو باید خودشون وارد کنن با هزینه خودشون و با این حال باز هم مشکلات واردات خودشون رو هم دارند و این در حالیست که شرکتهایی مثل مخابرات این مشکلات رو ندارد، هزینه وصل کردن شعباتش توی شهرهای مختلف هم ندارد٬ و هم به شرکت زیرساخت بابت خرید پهنای باند بدهکار باشه ولی مشکلی براش پیش نیاد! به همین دلیل با تمام خصوصی سازیهای انجام شده باز هم اینترنت در اسارت بخش دولتی قرار گرفته و دولت هم اهمیت توسعه و ضریب نفوذ(واقعی) اینترنت رو درک نکرده است یا نمیخواهد که درک کند٬ هرچند که فاصله زیادی با برنامه توسعه پنجم دارد که باید تا سال ۱۳۹۴ اجرایی گردد.
3 thoughts on “پروندهای برای اینترنت ایران: کاربران”