بهار گذشته مارک زاکربرگ بنیان گذار فیس بوک بر روی دامنه‌ی جذابی به نام internet.org سرمایه گذاری کرد. در ماه آگوست او ویدئویی شامل سخنرانی جان اف کندی موسوم به «استراتژی صلح» را منتشر کرد و در طی مطلبی نوشت که قصد دارد طرحی را ارائه دهد که به واسطه‌ی آن ۵ میلیارد نفر دیگر از جمعیت کره‌ی زمین را نیز، باهم ارتباط دهد که رسیدن به این موهم، تلاش زیادی را می‌طلبد. با این طرح، فیس بوک و ۶ شرکت شریک آن ( که شامل نوکیا، سامسونگ، کوالکام، و اریکسون می‌شود) جنبشی را راه انداختند که تعهد آن‌ها را نسبت به دنیای اینترنت نشان دهد. انگیزه‌ی این کار از آن جایی ایجاد شد که فقط ۲.۷ میلیار نفر از ۷ میلیارد جمعیت کره‌ی زمین به اینترنت دسترسی دارند. در ماه اکتبر گوگل کمک کرد تا پروژه‌‌ی «اتحاد برای اینترنت مقرون به صرفه» راه اندازی شود (که اعضای آن شامل فیس بوک و اریکسون میباشد). این فشاری برای دسترسی به اینترنت ارزان‌تر است که با سیاست‌‌ها و نظارت‌های اصلاحاطی خاص خود نیز همراه میباشد.
در پشت این جمعیتی که با دنیای اینترنت ارتباطی ندارند، واقعیت‌هایی نهفته است. بیشتر شرکت‌ها علاقه دارند که اطلاعات و داده‌های خود را در اختیار کسانی بگذارند که به اینترنت دسترسی دارند و با آن آشنا هستند؛ و خیلی مشتاق آن نیستند که ارتباطات را در بین افرادی که به اینترنت درسترسی ندارند، گسترش دهند. و با وجود اظهارات مغرورانه‌ی زاکربرگ، فیس بوک به برخی از اهدافِ internet.org نرسیده است: این شرکت بر روی توسعه‌ی اینترنت در کشورهای در حال توسعه سرمایه گذاری نمی‌کند، شیوه‌های کسب و کار این شرکت در بسیاری از موارد موجب شده است که ارائه دهندگان خدمات اینترنت در این مناطق متحمل هزینه‌های اضافی شوند.
Internet.org هنوز بیشتر شبیه یک بیانیه‌ی مطبوعاتی میباشد تا یک برنامه. اما در اولین بیانیه‌ی رسمی این جنبش، مقاله‌ای ۷۴ صفحه‌ای منتشر کردند که توسط سازنده‌ی ایستگاه‌های پایه، اریکسون و سازنده‌ی چیپ ست، کوالکام امضا شده است. طبق این بیانیه تعیین شده است که ارائه‌ی داده‌ها برای تلفن‌های همراه ۱۰۰ برابر موثرتر باشد. تلفن‌های همراه بیشترین دستگاه‌هایی هستند که تازه واردان به دنیای اینترنت از آن استفاده می‌کنند.
افزایش بهره‌وری یک هدف دائمی است. و اگر برای مراکز ارائه دهنده‌ی خدمات اینترنت مقدور باشد که خدمات پهن باندها را ارزان‌تر عرضه کنند، برای مردم بسیار مناسب خواهد بود. (بر اساس تحقیقات بانک مرکزی، افزایش ۱۰ درصدی نفوذ پهن باند در کشورهای در حال توسعه، رشد اقتصادی سالانه آن‌ها را تا ۱.۴ درصد افزایش داده است.) اما ارائه اطلاعات با سرعت بالا به مردم یک هدف متفاوت با صرفا آشنایی آن‌ها با اینترنت و ارتباط با دنیا است.
مشکلات اساسی
فیس بوک حضوری پررنگ در دنیای آنلاین در سرتاسر دنیا دارد. با این حال این شبکه‌ی اجتماعی هنوز در افریقا مرکز داده (data center) ندارد. که این بدین معناست که محتوایی که برای مثال کاربری در کنیا در فیس بوک تولید می‌کند باید پس از پیمودن کابل های فیبر نوری در دریا، به مرکز داده‌ای در قاره‌ی دیگر انتقال یابد. تمامی این‌ها هرماهه هزینه‌ای بالغ بر ۱۰۰ دلار برای هر مگابایت ترافیک به مراکز ارائه دهنده‌ی خدمات اینترنت تحمیل می‌کند.
شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات اینترنت این هزینه‌ی اضافی را از مصرف کننده طلب می‌کنند؛ که مطمئنا راه خوبی برای توسعه‌ی دسترسی اینترنت در قاره‌ای که تنها ۱۶ درصد از جمعیت آن به اینترنت دسترسی دارند ( در برابر ۳۹ درصد آمار جهانی)، نمی‌باشد. Phares kariuki که استارت آپی را در نایروبی راه اندازی کرده بود گفت که این موضوع کمی رایاکارانه است. «از طرفی فیس بوک ادعا می‌کند که می‌خواهد از طریق internet.org امکان دسترسی به اینترنت را در افریقا فراهم کند؛ اما زمانی که نوبت به گرفتن تصمیم‌های مالی می‌رسد و به افریقا نیز مربوط می‌شود، ما پیشرفت ارزشمندی را ندیدیم». (البته شایان ذکر است که Akamai شرکت خدمات بهینه سازی وب، در حال فراهم کردن زیرساخت های مناسب در بیشتر قسمت‌های افریقاست. تا حدی که فیس بوک از خدمات این شرکت برای کاهش هزینه‌های شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات اینترنت در مناطق مربوطه، استفاده می‌کند.)
زاکربرگ در مقاله‌ای به عنوان “آیا ارتباط حق انسان هاست؟” بیان کرد که این شرکت در چند سال اخیر بیش از یک میلیارد دلار برای ارتباط مردم در کشورهای در حال توسعه سرمایه گذاری کرده است. اما جزئیات این ادعا مشخص نیست: هزینه‌ها صرف چه چیز شد، با چه کسانی قرار است ارتباط ایجاد کنند، و منظور از ارتباط چیست. زاکربرگ درخواست مصاحبه را رد کرد؛ اما پس از بررسی اظهارات وی می‌توان این نتیجه را گرفت که منظور “ارتباط مردم با فیس بوک” است.
سخنگوی فیس بوک آقای Derick Mains طی یک ایمیلی توضیح داد که: این شرکت بر روی هیچ کدام از زیرساخت‌های فیزیکی در زمینه‌ی ارتباط با مردم، سرمایه گذاری نکرده است. او از جواب دادن به این سوال که یک میلیارد دلار صرف چه چیز شده است، طفره رفت؛ فقط مثالی زد: اجرای اپلیکیشن‌های فیس بوک برای تلفن‌های ساده تر که در کشورهای در حال توسعه بیشتر استفاده می‌شود.
البته که این نوع درستاوردها به منظور بهبود عملکرد خودِ فیس بوک صورت می‌گیرد. این شرکت همانند سایر شرکت‌ها علاقه‌مند است که سرویس‌هایش در بیشتر تلفن‌های همراه قابل استفاده باشد. قائم مقام زیرساخت‌های فیس بوک Jay Parikh اعلام کرد که فیس بوک کارهای مهمی را به منظور بهبود بیشتر ارائه‌ی اطلاعات در تلفن‌های هوشمند با سیستم عامل اندروید، انجام می‌دهد.
مطمئنا فیس بوک به فناوری‌هایی خواهد رسید که برای انواع تلفن‌ها کارآمد باشد. اما Ethan Zuckerman که تا به حال در اجرای چندین پروژه‌‌ی وبی در کشورهای فقیر کمک کرده است، گفت: “باور اینکه نشریات و خبرگزاری‌ها فیس بوک را ناجی کشورهای در حال توسعه قلمداد کرده‌اند، سخت است”.
بهره برداری از امواج رادیو و تلویزیون
دیگر شرکت‌های اینترنتی بیشتر از این‌ها جلو رفته‌اند؛ از پروژه‌هایی حمایت کرده‌اند که منافع آن‌ها را در جذب مردم برای استفاده از سرویس‌های شرکتشان نیز، تامین کرده است.
برای مثال یکی از همین شهرها کامپالا، پایتخت اوگانداست. شهری که از هر ده تلفن همراه یکی از آن‌ها به اینترنت با سرعت نسبتا کمی متصل است. در ماه نوامبر گوگل اعلام کرد که ۱۷۰ کیلومتر خطوط فیبر نوری را در کامپلا ایجاد کرده است؛ این قدمی بزرگ در مسیر فراهم کردن امکانات برای شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات اینترنت به منظور دست یابی به سرعت بالاتر اینترنت با قیمت پایین‌تر، میباشد. کمتر از ۱ درصد از جمعیت کشورهای جنوبی صحرای افریقا پهن باند ثابت دارند که اتحادیه‌ی بین المللی مخابرات سازمان ملل سرعت انتقال داده‌ها را ۲ مگابیت بر ثانیه اعلام کرده است و ۱۱ درصد هم از پهن باندهای تلفن همراه با خدمات 3G و یا خدمات مشابه، استفاده می‌کنند.
تعداد انگشت شماری از پروژه‌ها برای فراهم کردن دسترسی اینترنت در نقاطی که اصلا اینترنت وجود نداشته است، شروع به فعالیت کرده‌اند. یکی از همین پروژه‌ها در منطقه‌ای نزدیک نان یوکی در کنیا در شهری نزدیک کوه کنیا، انجام می‌گیرد. در مناطق محروم و کم جمعیتی مانند این، گسترش فیبر نوری از لحاظ اقتصادی هیچ معنا و مفهمومی ندارد. ایجاد شبکه‌های بی‌سیم اغلب جبران سرمایه گذاری انجام شده را نمی‌کند؛ حتی اگر از ایستگاه‌هایی با پایه‌های سلولی که از ژنراتور دیزلی استفاده می‌کنند، نیز بهره بگیرند. اما در نان یوکی سیستم اینترنت بی‌سیم کم هزینه‌ای استفاده شده که اقتصاد را اساسی تغییر داد.
کارکرد آن به این شکل است: اول فرستنده‌های قدرتمند مایکروویو اتصالی با پهنای باند بالا را ارائه میدهند که امواج را از پایانه‌های فیبری به ایستگاه‌های پایه بی‌سیم تا فاصله‌ی بیشتر از ده کیلومتر می‌فرستد. این ایستگاه‌های پایه، داده‌ها را بر روی امواج استفاده نشده‌ی تلویزیونی ( که به اصطلاح «فضای سفید» نامیده می‌شود) به ۴۰ روتر بی‌سیم خورشیدی و ایستگاه‌های شارژ تلفن در مدارس، کلینیک‌ها، شرکت‌ها و مراکز اجتماعی انتقال میدهند. دستگاه نان یوکی در حال حاضر به ۲۰ هزار نفر خدمت رسانی می کند که این ظرفیت قرار است ۳برابر شود. اما نکته‌ی مهم این است که هزینه‌ی آن برای هر کاربر کمتر از ۵ دلار می‌شود( ۵ درصد از درآمد سالانه‌ی ۱.۲۰۰ دلاری منطقه).
شرکتی که در پشت تمامی این برنامه‌ها و تلاش‌هاست مایکروسافت است، اما گوگل به تازگی آزمایشی مشابه را برای ارائه پهنای باند به مدارس شهر کیپ تاون در افریقای جنوبی انجام داده است. شرکت‌های زیادی در حال آزمایش کردن دیگر «فضای سفید»ها در سراسر جهان هستند. تاثیر آن می‌تواند بزرگ باشد: چیزی که بسیاری از مناطق به آن احتیاج دارند دسترسی ساده به امواج رادیویی است، که معمولا توسط دولت‌ها محدود می‌شوند. پل گارنت مدیر گروه سیاست‌های فناوری مایکروسافت گفت: اگر به تمام دنیا نگاه کنید (چه امریکا یا فیلیپین) مسائلی که هول محور استفاده از فناوری‌های دیجیتال و دسترسی جهانی وجود دارد، به طور عمده به چالش‌های سیاسی مربوط می‌شوند.
اما “فضای سفید”ها فقط زمانی کاربرد خوبی دارند که ایستگاه‌های پایه و منابع تغذیه در دورترین نقاط باشند. Vanu Bose مدیرعامل شرکت Vanu که ایستگاه‌های پایه سلولی را توسعه می‌دهد، داستانی را تعریف کرد: مردی در زامبیا هرروز صبح تلفن‌های همراه روستاییان را جمع آوری می‌کند و پس از ۳ ساعت رانندگی به نقطه‌ای می‌رسد که دکل مخابراتی باشد. سپس بعد از دریافت سیگنا‌ل، تلفن‌ها را روشن می‌کند تا تمام پیام‌های صوتی و متنی آن‌ها که از روز قبل ایجاد شده‌اند، ارسال شوند.
این روشی که برای ارسال پیام‌های روستاییان بیان کردیم به ما یادآور می‌شود که هنوز ۲۰۰ میلیون نفر در افریقا از ساده‌ترین سرویس‌های تلفن همراه بی‌بهره هستند. آقای Bose ادعا می‌کند که در زامبیا ایستگاهی پایه با کمترین قدرت ایجاد کرده است: واحدی که به روش های مختلف به اینترنت متصل می‌شود که شامل لینک‌های مایکروویو، لینک‌های ماهواره، فضای سفید‌ها و دسترسی ۱۰۰۰ روستایی به شبکه مخابراتی است. تنها چیزی که این سیستم نیاز دارد ۵۰ وات انرژی از پنل‌های خورشیدی است که با چند وات انرژی برای شارژر‌های تلفن. همین سیستم سرویس‌های داده‌ی ساده‌ای را فراهم کرده که ممکن است پهنای باند کمی را نیز همراه داشته باشد.
البته اسم آن را نمی‌توان پهنای باند گذاشت. اما همین سرویس می‌تواند تحول بزرگی را ایجاد کند. خانواده‌ها را قادر می‌سازد که باهم در تماس باشند، درخواست‌های کمک‌های اورژانسی سریع‌تر شود، موارد آموزشی راحتر رد و بدل شوند . Bose می‌گوید همه چیزِ Internet.org در مورد ظرفیت بالای شبکه‌ها و پهنای باند بیشتر است. اما بیشتر از پهنای باند ابتدا باید در مورد اتصال به اینترنت به هر روش ممکن، فکر کنیم. چیزهای متفاوتی وجود دارد. یک تراکنش در روز قطعا بهتر از هیچی است.
گوگل خیلی فراتر از آنچه که Bose ایجاد کرده، مفاهیم جدید اتصال را الگو سازی کرده است: توده‌ای از بالن‌های خورشیدی در لایه‌ی استراتوسفر جو که با یکدیگر در ارتباط هستند و قابلیت اتصال به اینترنت را برای مناطق دورافتاده با سرعتی که قابل قیاس با 3G هست را ایجاد می‌کند. البته این روش بیشتر به عنوان یک شیرین کاری بازاریابی مورد نقد قرار گرفت که حتی ممکن است چاره ساز هم نباشد. اما در مقایسه با تلاش‌های فیس بوک برای بالابردن بهره‌وری داده‌ها، «حداقل این روش جدید است، جالب است و بلند پروازانه است.» این حرف‌ها را ایتان زورکرمن مدیر رسانه‌ی مدنی در آزمایشگاه ام آی تی گفته است.
فیس بوک می‌گوید که تمرکز و تلاش خود را درجای مناسبی خرج کرده است، و آن کمک به افراد بیشتری است که پیش از این توانایی استفاده از تلفن‌ها را برای انتقال داده داشته‌اند. به همین دلیل در مدل‌های کسب و کار internet.org، بیشتر تاکید بر پیدا کردن راه حلی برای ارائه‌ی بهتر داده‌ها میباشد. آرون برنشتاین مدیر اجرایی اسبق شرکت کوالکام است که در حال حاضر مدیر مشارکت‌های تلفن همراه در فیس بوک است. او طی اظهار نظری گفت: بهترین راه برای نگاه کردن به این موضوع این است که قبول کنیم این اولین قدم است و مشکل سختی نیز برای حل کردن در پیش رو است. و همه‌ی شرکت‌ها و سازمان‌ها در تلاش برای ترویج اتصال به اینترنت هستند و به این نتیجه رسیده‌اند که فقط یک مشکل بر سر راه آن‌ها وجود ندارد؛ مشکلات فراوانند.
اما فیس بوک می‌باسیت این مشکلات را در جهت اهداف مناسب و درست برطرف کند. اگر این شرکت واقعا می‌خواهد که دسترسی مردم را به اینترنت مقرون به صرفه‌تر کند، پس باید مطمئن شد که این سرویس‌ها و اطلاعات در کشور‌هایی قابل دسترسی خواهد بود که مردم پیش از این، از این آن‌ها استفاده می‌کرده‌اند. اگر واقعا قصد این شرکت ارتباط برقرار کردن مردم با یکدیگر است باید بر روی این کار سرمایه گذاری کند و از شبکه‌های بی‌سیم جدید و خلاق حمایت کند. جان اف کندی ۲۴ سال قبل از تولد زاکربرگ در مورد «سپاه صلح» گفت: امریکایی‌ها مایل به کمک هستند. اما این کمک و همیاری باید به مراتب بیشتر از آنچه در گذشته اتفاق افتاده، باشد.