تکنولوژی چطور موفق می شود ذهن ما را در چنگال خود بگیرد؟ قسمت پایانی

تا چند سال اخیر ما در دنیایی واقعی زندگی می کردیم و تمام بخش های زندگی (مثل کار، تفریح و یا استراحت) به طور واضحی از هم جدا شده بودند به همین دلیل فرصت کافی در اختیار داشتیم تا انرژی کسب کنیم و دوباره به محل کار برگردیم. حالا ایمیل های کاری، بازی، عکس و موسیقی را روی تلفن همراه نگه می داریم، تمام قسمت های زندگی را به شکلی در هم پیچیده با خود حمل می کنیم و به آن تکنولوژی می گوییم. متاسفانه حتی در تعطیلات هم هیچ لذتی نمی بریم و مدام چشم و ذهن ما در انتظار ایمیل کاری است و به طور مرتب تلفن همراهمان را چک می کنیم. هرچند که قابلیت اتصال به دنیای مجازی توانسته قدرت حل مسئله را در ما بالا ببرد ولی آیا واقعا توانسته در نوآوری و خلاقیت فردی هم موثر باشد؟ در روابط خانوادگی و دوستی چطور؟ آیا شما تکنولوژی را مقصر می دانید؟

در قسمت اول این مقاله با ترفند های وقت گیر و خسته کننده ی تکنولوژی آشنایی پیدا کردیم. در این قسمت با ما همراه باشید تا بقیه ی ترفند هایی که ذهن ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد آشنا شوید.

ترفند #5: روابط متقابل اجتماعی (بده بستان)

• اگر تو به من کمک کنی من به تو بدهکار می شوم.
• اگر تو از من تشکر کنی من باید به تو بگویم «خواهش می کنم».
• اگر تو به من ایمیلی فرستاده ای، جواب ندادن به آن بی ادبی است.
• اگر تو من را دنبال می کنی من هم باید تو را دنبال کنم.

ما نیاز داریم رفتارهای دیگران را در مقابل خودشان تکرار کنیم ولی حالا این مسئله از شبکه های اجتماعی فراتر رفته و شرکت ها از آن سو استفاده می کنند. شاید تصور کنید در برخی موارد، جواب دادن به ایمیل، پیام و اپلیکیشن های پیام رسان نمونه ای از رفتار متقابل و کاملا تصادفی هستند ولی در باقی موارد، شرکت ها به شکلی هدف دار از این نقطه ضعف استفاده می کنند. مثل لینکدین. لینکدین کاربران را تشویق می کند تا جایی که می توانند فعالیت های متقابل داشته باشند. چون هر بار که طرف مقابل به درخواست شم پاسخ می دهد، به پیام شما جواب می دهد و یا کاربر دیگری را به خاطر یک مهارت خاص تشویق می کند شما به وبسایت بر می گردید و مدت زمان زیادی را صرف کند و کاو در آن می کنید.

دقیقا مثل فیسبوک، وقتی در لینکدین پیشنهاد برقراری رابطه با یک کاربر را می بینید تصور می کنید که آن کاربر به شکلی کاملا ارادی شما را دعوت کرده ولی واقعیت این است که لینکدین لیستی از کاربران را به فرد نشان داده و او به شکلی غیرارادی اسم شما را انتخاب کرده. به بیان دیگر لینکدین به شکلی غیر ارادی از شما سو استفاده می کند و شما را منتظر رفتار متقابل دیگر کاربران می گذارد و همه ی شما به نسبت زمانی که در این وبسایت صرف می کنید به دام آن می افتید.

تصور کنید میلیون ها نفر هر روز مثل مرغ های سر بریده به این طرف و آن طرف می روند و با یکدیگر معاشرت می کنند و تمام این ها به دست شرکت هایی انجام می شود که از این راه سود به دست می آورند. این دقیقا همان رفتاری ست که شبکه های اجتماعی با شما دارند. تصور کنید شرکت هایی وجود داشتند که می توانستند این رفتارهای متقابل بی معنی را به حداقل برسانند و یا یک سازمان خصوصی (با توجه به رای کاربران) راه اندازی می شد و با دیدن این رفتار های متقابل شرکت های دیگر را جریمه می کرد.

ترفند #6: فیدهای بی شمار، ناتمام و قابلیت اجرای خودکار در ویندوز

یکی دیگر از روش های گول زدن مردم این است که حتی در شرایطی که گرسنه نیستند به (ذهن) آن ها غذا بدهید. ولی از چه راهی؟ ساده است. یکی از تجربه های موفقیت آمیزتان را انتخاب و بعد مدام آن را تکرار کنید. پروفسور برایان وانسینک در تحقیقی ثابت کرده که ما می توانیم به بقیه یک کاسه بدهیم و هنگام سوپ خوردن آن ها، کاسه را بطور خودکار پر کنیم. جالب اینجاست که افراد اصلا متوجه این قضیه نمی شوند و به سوپ خوردن ادامه می دهند. با این کاسه های غیرعادی آن ها 73% بیشتر از حالت عادی کالری وارد بدن خود می کنند. (حدود 140 کالری)

شرکت های ارائه دهنده ی تکنولوژی های جدید هم از همین ترفند برای ذهن کاربران استفاده می کنند. قسمت فید مدام اخبار جدید را نمایش می دهد و طوری طراحی شده که توجه شما را به خود جلب کند و به اسکرول کردن ادامه بدهید. در واقع شما هیچ فرصتی برای توقف، کنار گذاشتن گوشی و یا حتی فکرکردن به آن پیدا نمی کنید. حتی وبسایت هایی مانند نتفلیکس، یوتیوب و فیسبوک، بطور اتوماتیک ویدئوی بعدی را نمایش می دهند و اصلا به شما اجازه نمی دهند که در این مورد تصمیم گیری کنید. بخش زیادی از ترافیک این وبسایت ها به قابلیت اجرای خودکار مربوط می شود.

چنین شرکت هایی معمولا ادعا می کنند که سعی دارند تماشای ویدئوهای مورد نظر شما را برایتان ساده کنند ولی در واقع آن ها فقط به منافع مالی خودشان فکر می کنند. با این وجود شما نمی توانید آن ها را سرزنش کنید چون همین زمان اضافه ای که در وبسایتشان می گذرانید دقیقا همان موضوع رقابت میان وبسایت های این چنینی ست. حالا تصور کنید اگر شرکت ها به کیفیت زمانی که در وبسایتشان می گذراندید اهمیت می دادند، رقابت فقط بر سر کمیت زمان نبود و به مدت زمانی که در وبسایت آن ها صرف می کردید «وقت مفید» گفته می شد.

ترفند #7: مزاحمت مداوم یا خدمت رسانی محترمانه؟

شرکت های بزرگ به خوبی می دانند که اگر مزاحم شما شوند و برایتان پیام بفرستند احتمال جواب دادن یا توجه کردن شما به آن بیشتر می شود. (نسبت به پیام های ایمیلی) در نتیجه مسنجر فیسبوک (واتس اپ، وی چت یا اسنپ چت) سیستم پیام رسانی نرم افزار را به شکلی طراحی می کنند که به شکلی ناگهانی کادری حاوی پیام به کاربران نشان دهند و مزاحم آن ها شوند. به بیان دیگر: ایجاد مزاحمت به نفع کسب و کارهاست.

در مقابل، اپل به کاربران خود احترام می گذارد و اجازه می دهد امکان نمایش این پیام ها به دست خودشان روشن و یا خاموش شود. مشکل اینجاست که این شیوه ی مزاحمت به اسم کسب و کار شرایطی بوجود می آورد که در سطح جهانی توجه به این پیام ها کاهش پیدا کند. این پدیده مشکلی متداول است که باید با استانداردهای طراحی حل شود. مثلا با استفاده از “وقت مفید” که در قسمت بالا به آن اشاره شد.

ترفند #8: راه اندازی کسب و کار بر اساس نیاز شما به اپلیکیشن ها

اپلیکیشن ها، نیاز شما (یا دلیل استفاده از اپلیکیشن) را متوجه می شوند. سپس از آن منفعت اقتصادی بدست می آورند و سعی می کنند به هر دلیلی استفاده ی شما از اپ را به حداکثر برسانند. به عنوان مثال سوپر مارکت ها می دانند که مهم ترین کالای مورد نیاز مردم در داروخانه ها خرید دارو و شیر است در نتیجه برای بالا بردن فروش خود سعی می کنند داروخانه ای در سوپر مارکت جا بدهند و یا در قسمت پشتی فروشگاه شیر بفروشند.

به عبارت دیگر آن ها سعی می کنند نیاز مشتری را بشناسند و از آن در کسب و کار خود استفاده کنند. اگر چنین فروشگاه هایی با توجه به نیاز مشتری طبقه بندی شده باشند، پرطرفدار ترین کالاها را در ردیف اول قفسه ها قرار می گیرند. به همین ترتیب شرکت های مرتبط با تکنولوژی هم وبسایتشان را به همین شکل طراحی می کنند به عنوان مثال وقتی به دنبال یکی از گردهمایی های فیسبوکی هستید (این نیاز شماست) اپلیکیشن فیسبوک اجازه نمی دهد قبل از وارد شدن به صفحه ی فید (این منافع آن هاست) به گردهمایی مورد نظر دسترسی پیدا کنید. فیسبوک از تمام نیازهای شما به نفع خودش استفاده می کند و در نهایت سعی می کند مدت زمانی که روی وبسایت سپری می کنید را به حداکثر برساند.

مثلا تصور کنید که می توانستید بدون نگاه کردن به قسمت فید توییتر، توییت های خودتان را پست کنید، بدون نگاه کردن به قسمت فید فیسبوک به گردهمایی های مربوط به روز دسترسی پیدا کنید یا اینکه بدون دریافت اپلیکیشن فیسبوک و تنها با استفاده از نام کاربری آن به اپلیکیشن ها و وبسایت های دیگر وارد شوید.

در دنیایی که تمام زمان شما همان «وقت مفید» است، نیازتان هیچ ربطی به درآمد وبسایت مورد نظر ندارد. تصور کنید در دنیای دیجیتالی قانونی وضع می شد که تمام شرکت های مربوطه موظف می شدند کاربران را به سمت نیاز واقعیشان راهنمایی کنند.

ترفند #9: انتخاب های ناخوشایند

حداقل کاری که شرکت ها می توانند انجام بدهند این است که تمام گزینه ها را در اختیار شما قرار بدهند. در غیر اینصورت اگر راضی نیستید می توانید از محصولات دیگر استفاده کنید، اگر آن را دوست ندارید لغو اشتراک کنید یا اگر به آن اپلیکیشن معتاد هستید می توانید آن را از روی گوشی uninstall کنید. چنین کسب و کارهایی معمولا گزینه های مطلوب خودشان را برای شما سهل الوصول می کنند و رسیدن به گزینه های مطلوب شما را مشکل می کنند. شعبده باز ها هم دقیقا همین کار را انجام می دهند.

به عنوان مثال نیویورک تایمز به شما اجازه می دهد آزادانه تصمیم بگیرید و در صورت تمایل اشتراک دیجیتالی خودتان را لغو کنید ولی این کار به سادگی فشردن یک دکمه ی «لغو اشتراک» نیست بلکه شماره تلفنی در اختیار شما قرار می گیرد و باید به این شماره که تنها ساعات محدودی از روز پاسخگو است تماس بگیرید و درخواست لغو اشتراک کنید. به جای اینکه تمام گزینه ها به سادگی در اختیار کاربر قرار بگیرد، راحت ترین روش انجام کارها، در پیچ در پیچی از اصطکاک قرار می گیرد. دنیایی را تصور کنید که این روش ها بر اساس میزان سختی طبقه بندی می شدند و برچسب می خوردند سپس یک سازمان خصوصی بدون هیچ منفعت اقتصادی بر آن ها نظارت و استانداردهایی تعریف می کرد.

ترفند #10: ارورهای پیش بینی شده

و در آخر، اپلیکیشن ها از نقطه ضعف کاربران استفاده می کنند و ارورهای مخصوصی سر راه آن ها قرار می دهند. بیشتر کاربران وقتی قسمت کلیک شدنی را راحت در اختیار می گیرند دقیقا متوجه ارزش آن نمی شوند. فروشنده ها از همین ترفند استفاده می کنند و قبل از در اختیار گذاشتن امکانات در اختیار کاربر یک جمله ی ترغیب کننده می پرسند. مثلا «دوست دارید ببینید چه توییتی بیشتر ریتوییت شده؟» و بعد چند ثانیه شما را منتظر می گذارند تا نتیجه ی درخواستتان را نمایش دهند. تقریبا تمام وبسایت های موفق از این تکنیک استفاده می کنند.

تصور کنید که مرورگرها و گوشی های هوشمند دقیقا این ترفند ها را می شناختند و با مراقبت از کاربران، عواقب کلیک کردن روی این موارد را گوشزد می کردند. (این نکات باید بر اساس اطلاعات عینی و با تحلیل فواید کلیک کردن روی این بخش ها سبک سنگین شود). در قسمت بالای بعضی مقاله ها نوشته شده که حدودا برای خواندن آن به چند دقیقه زمان احتیاج دارید. در این حالت با کاربر با عزت و احترام برخورد می شود و شرایطی بوجود می آید که بتواند آگاهانه تصمیم گیری کند.

در دنیای دیجیتالی که «وقت مفید» حرف اول را می زند، گزینه ها بر حسب قانون در اختیار کاربر قرار می گیرد تا او بتواند بدون هیچ اتلاف وقتی، آگاهانه تصمیم بگیرد.

با وجود این همه ترفند، ما چکاری می توانیم انجام دهیم؟

آیا بابت قدرت تکنولوژی روی ذهنتان ناراحت هستید؟ من هم همینطور. چند نکته را به شما یاد می دهم ولی واقعیت این است که تعداد تکنیک های مقابله با این ترفند ها بی شمار است. تصور کنید تعداد زیادی قفسه ی کتاب، سمینارهای مختلف، کارگاه های آموزشی و دوره های مخصوص، این تکنیک ها را به کارآفرینان آموزش می دهد و در مقابل، وظیفه ی روزانه ی صدها مهندس این است که این ترفند ها را بر سر راه شما قرار دهند.

تنها راه رهایی از بند این ترفند ها داشتن یک ذهن آزاد است. ما هم به تکنولوژی نیاز داریم تا بتوانید آزادانه زندگی کنیم، فکر کنیم و یا حتی احساس آزادی داشته باشیم. گوشی های هوشمند، مرورگرها و نوتیفیکیشن ها باید مثل جمجمه ای مغز ما را در بر بگیرند و هنگام تصمیم گیری، بر اساس ارزش های ما عمل کنند چون وقتی که کاربران صرف می کنند ارزشمند است و باید مانند تمام حقوق دیجیتالی افراد مثل حریم شخصی به آن احترام بگذاریم.